«Бола ширин — одоби ундан хам ширин» (Халқ мақоли)
…Ҳаётда нималар бўлмайди дейсиз. Баъзан шунақанги воқеалар бўладики, гарчи бунда бирор бир айтарли катта фожиалар, қурбонлар бўлмасада, лекин ўзига яраша руҳий-ахлоқий оқибатлар юзага келиши мумкин. Шундан келиб чиқиб…
…Э, яхшиси, бўлган воқеани сўзлаб бера қолай, хулоса чиқариш эса ўзингизга ҳавола…
…Хар бир инсоннинг ўз болалиги ва бу болалик даврининг ўзига хос бир талай шўхликлари, инжиқликлари хам бўлиши табиий. “Болалигим-Пошшолигим” деб бежиз айтишмаган, албатта.
…Лекин мен болалик йилларимни эмас, улғайиб вояга етган даврларимдан бошламоқчиман. Хуллас, мактабда ўқиб юрган — ўқувчилик пайтларим. Укаларимдан бирига “Суннат” тўйи қилиниши керак эди. Шу сабабли, дадам менга узоқ қишлоқларнинг бирида истиқомат қилувчи қариндошларни “ўша” тўйга таклиф қилиб, айтиб келишимни тайинлади.
Мен мактабдан келибоқ, дарров йўлга тушдим. У вақтлар у ёқ – бу ёққа асосан “Автобус”ларда борилар, хозиргидай транспорт қатнови етарли даражада эмасди. Автобус мен борадиган манзилга бирор соат чамаси юрарди.
Қишлоққа етгач, у ердаги барча қариндошларимизни уйма-уй, дадам тайинлагандек биттама-битта айтиб чиқдим. “Топшириқ” бажарилди. Сўнгра, ўзим тенгқур болалар билан биргалашиб тоғларга чиқдик, бир оз хар-хил ўйинлар ўйнаган бўлдик. Ўйинга берилиб, вақтни қандай тез ўтганини билмай қолибмиз хам. Кечга томон эса, қариндошлар билан хайрлашиб, охирги “Автобус” да, уйга қайтишга чоғландим.
Орада, чамаси бирор хафта ўтгач, укамнинг “Суннат” тўйи хам бўлиб ўтди. Тўйга барча қатори ўша мен айтиб келган қариндошлар хам ташриф буюришди, лекин уларнинг ичидан биттасигина келмади. Келганлари эса, унинг келмаганлик сабабини индамай қўя қолишди.
- “Ха, майли, балким бирон бир иши чиқиб қолгандир-да” – деди дадам қариндошларга савол ва тасдиқ назари билан қараб.
Қариндошлар эса, “Ха, шунақа шекилли” дегандай, каллаларини қимирлатиб қўя қолишди…
Шундан кейин хам, бир неча йиллар мобайнида хонадонимизда хар-хил тўй-хашамлар, катта-кичик йўриқлар, маросимлар бўлиб ўтди. Ўшаларга хам барча қариндош-уруғлар айтилди. Барибир яна худди “ўша” қариндошимизгина ташриф буюрмади…
…Орадан йиллар ўтди. Мен хам улғайдим. Мени уйлантириш учун тўй тараддуди бошланди. Шу сафар хам тўй-хашамларимизга келмаётган “ўша” узоқ қишлоқдаги қариндошимизни, дадамнинг тайинлашига мувофиқ тарзда, ўзим алохида уйига бориб – тўйга таклиф қилиб, тайинлаб айтиб келдим. Лекин афсуски, “ўша” қариндошимиз – бу сафар хам келмай қўя қолди…
Уйлангандан кейин, хаёт бир маромда давом этди. Фарзандларни вояга етказдим, уларни хам уйладим-жойладим. Бир неча бор тўй-хашамларни ўтказдим, аммо, яна “ўша” қариндошимиз…
…Бир куни узоқ қишлоқдан совуқ хабар келди. Қишлоқда турувчи “ўша” қариндошимиз вафот этибди. Биз дадам иккимиз ва фарзандларим билан биргаликда, гина-кудратни бир четга қўйиб, манзил томон йўлга тушдик. Етиб бориб, таъзия изхор қилиб, маросимда бошқа қариндошлар қатори иштирок этдик. Қишлоқ олис манзилда жойлашганлигини эътиборга олиб, қариндошлардан бирининг, аниқроғи – амакимнинг хонадонида тунаб қолдик. Кечки пайт, амакимга савол назари билан юзландим.
-“Амаки, шу қариндошимиз, раҳматлик ўзлари — яхши инсон эдилар” – деб узоқдан гап бошладим:
-“Лекин, мени хар доим бир нарса ўйлантириб келарди. Шу қариндошимиз раҳматлик, “ер бориб айтмагур” – нима сабабдан шунча йиллар мобайнида (қарийб 50 йиллар чамаси) бирор марта бизникига на бир тўйга, на бир бошқа бир маросимга қадам босгани йўқ. Буни устига у билан хеч нарса талашмаган, ади-бади айтишмаган бўлсак?…”
Гапим шу ерга етганида, амаким “тўхта,бас” дегандек ишора қилди-да, секин, салмоқлаб гап бошлади:
-“Авваломбор, марҳумлар хақида урф-одатимизга кўра, фақат яхши хислатларини тилга олиб, эслаш зикр этилган. Шу боисдан, марҳумни яхши томонлари билан эслаш, биз учун фарз. Аммо, ҳамонки, гап очилиб қолган экан, энди айтмасам бўлмас. Бир пайтлар, раҳматлик – сизларникига меҳмонга борган экан. У пайтларда сен 2-3 ёшлар чамаси – ёшгина гўдак эдинг. Масофа олис бўлганлиги сабабли, меҳмон сизларникида тунаб қолган. Лекин кейин, тунаб қолганига афсус қилган экан. Чунки, сен ўша пайтларда оиладаги ягона фарзанд бўлганинг сабаблими, ҳаддан зиёд шўх экансанки, меҳмон бояқишнинг барча шўхликларинга чидашдан бошқа иложи қолмабди. Кетиб юбора қолай деса, вақт хам алламаҳал бўлиб қолган, отанг “кечки смена” да ишда бўлган, онанг эса овқатга уриниб, идиш-товоқларни йиғиштириб, дастурхон билан овора бўлган. Меҳмон бояқиш сенинг шўхликларинг хақида уйингдагиларга лом-мим демаган. Бу шўхликлар шу даражага бориб етганки, меҳмон ўша куни ётиб қолганидан “минг бир пушаймон” бўлган. Ота-онанг хақиқатан хам бу хақда кейинроқ хам хеч нарса билишмаган. Эртасига, меҳмон қишлоққа қайтганидан сўнг, сизларнинг хонадонингизга хеч қачон қадам босмаслик хақида қасам ичган экан!”…
…Бир-бирини қувалаб, яна йиллар ўтди. Амакиларим, дадам ва бошқа кўплаб улар қатори нуроний қариндош-уруғлар бирин-кетин бу ёруғ дунёни аллақачон тарк этишган. Мен хам ўзим сезмаган холда, кексаликнинг юкини елкамга ила бошладим. Қарилик нафақасига чиқиб, ўтган умримни, бўлиб ўтган ишларни сархисоб қилаяпман. Лекин, хар доим набираларим шўхлиги меъёрдан орта бошлаганда, сергак тортаман. Уларни тинчлантираман, насиҳат қилиб, йўлга солишга харакат қиламан. Ота-оналарини (фарзандларим, келинларни) бу хақда огоҳлантирган бўламан…
…Тўғри, фарзанд ширин. Лекин, одоби – унданда ширин бўлиши керак эмасми? Айниқса, “Ўригидан – мағизи ширин” деган нақлни бежизга айтилмаган. Фарзанд меҳри, унинг ширинлиги — қалбингизни юмшатсин-у, лекин қалб кўзини асло тўсиб қолмасин. Токи фарзандларнинг шўхликлари нафақат ёшликда, балким улғайган чоғларида хам унданда каттароқ муаммоларни келтириб чиқармасин. Шундай муаммоларнинг юзага келишига, аслида ана шу “ортиқча меҳр”нинг, баъзан меъёридан ошиб кетганлиги сабаб ээмасмикан?…
…Яқинда узоқ қишлоққа қариндошларникига тўйга бордик. Тўй тугагач, тўй эгасини уйида эмас, бошқа қариндошларнинг бирини хонадонига тунаш учун жўнадик. Яна, нимагадир тақдир тақозоси билан “ўша” қариндошнинг хонадонига тунаш учун борганимизни қаранг. Бизга ўринларимизни солиб беришгач, бирин-кетин ухлаш учун чўзилдик. Шунда, хонадон эгасининг кичик фарзанди (“ўша” қариндошнинг набираси) “пилдираб” кириб келди. Афтидан анчагина шўх эканлиги шундоққина қилаётган ҳаракатларидан яққол кўриниб турарди. У кела солиб, ётсирамасдан, худди атайлаб олдиндан ўргатилгандек, менга ташланди. Мен ўрнимдан туриб, ўтирган ҳолатимда болакайни қўлимга олдим. Шунда, болакайни шўхликлари менга ўтмишни, гўдаклигимни эслатиб юборди. “Йўқ, қанчалик шўхлик қилса хам, чидаганим бўлсин. Мен асло қасам ичмайман…” дедим ичимда пичирлаб. Лекин бу пичирлашим шу даражада секин айтилган эдики, ўзим хам зўрға эшитдим чоғи. Болакай, бир зумгина биз билан ўйнаган бўлдида, ухлаш учун ўз хонасига чиқиб кета бошлади. Чиқиб кетаётиб, қувноқ кўзлари билан менга бир марта қараб қўйди…
У бу қарашлари билан, “Мен шўх бўлсам хам, сизга озор бермайман. Кўнглингизни тўқ тутинг!” дегандай, мени ёшлигимдаги “дилозорлигим”ни хам бир бор эслатиб қўйгандек бўларди.
Ҳамхоналарим бирин-кетин уйқуга кетишди. Фақат биргина мени кўзларимга уйқу келмасди. Чунки, бу пайтда “шўх-шодон” болалигим уйғониб кетган эди, гўё…
Абдулла Пулатов
- Материаллар фақат шахсий мақсадларда фойдаланиш учун: Материаллардан тижорат мақсадларида фойдаланиш, тарқатиш қонун билан тақиқланади.
- «Муаллифлик хуқуқи ва турдош хуқуқлар тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни: № 42 сон, 20 июнь. 2006 йил.
© МУАЛЛИФ
