Nyurnberg sudining kursisida u deyarli kulgili ko‘rinardi. Bu semiz odam ko‘proq Uchinchi Reyxning yetakchilaridan biriga emas, balki “Uch baqaloq haqidagi ertak” qahramoniga o‘xshardi. Unga so‘z berilganida, bu xayol g‘oyib bo‘ldi va ayblanuvchi mahkama ayblovchilarini semantik tuzoqqa tushirib, ishni o‘z foydasiga hal qila boshladi. German Gering Gitlerdan kam bo‘lmagan mohir notiq deb bejiz aytilmagan edi. Natsist Germaniyasi reyxsmarshali haqida an’anaviy tarix ruknida “Daryo” kolumnisti Nurbek Alimov hikoya qiladi
Foto: Google Photos
Bismark do‘stining o‘g‘li
German Gering 1893-yil 12-yanvarda janubi-g‘arbiy Аfrika general-gubernatori Ernst Genrix Gering oilasida tug‘ildi. “Temir kansler” Otto fon Bismark bilan do‘st bo‘lgan Germanning otasi o‘g‘lining ajoyib harbiy martabalar orttirishini orzu qildi — deb bu haqda «Daryo» nashri xabar beradi.
German otasining umidlarini ro‘yobga chiqardi. Kadet maktabi va harbiy akademiyani tugatgandan so‘ng u shahzoda Vilgelmning 112-piyoda polkiga fanen-yunker sifatida o‘qishga kirdi. Otasi 1913-yil dekabr oyida — o‘g‘li ofitser bo‘lishidan bir oy oldin vafot etdi.
Parvoz uchun tug‘ilgan piyoda askar
Gering Birinchi jahon urushi boshlanishi bilan g‘arbiy frontda piyoda askarlar safida jang qildi. Аmmo uni harbiy yangiliklar o‘ziga jalb qilardi va 1914-yil kuzida u aviatsiya safiga o‘tdi, mohir uchuvchi bo‘lib yetishdi. Gering urushni Germaniya armiyasining eng taniqli elita havo kuchlaridan biri bo‘lgan Rixtgofen 1-qiruvchi eskadroni qo‘mondoni sifatida tugatdi. Uning shaxsiy hisobida urib tushirilgan 22 ta samolyot bor edi. Shu tufayli u Germaniyaning eng yuqori harbiy mukofotlariga sazovor bo‘ldi.
Аmmo German Geringning g‘alabalari mamlakatni urushda mag‘lubiyatga uchrashidan asrab qololmadi. Kapitan unvonidan ozod qilingan uchuvchi Daniya va Shvetsiyada namoyish parvozlarida qatnashib tirikchiligini o‘tkazdi va g‘azabga to‘lib, g‘oliblarning Germaniyani qanday qashshoqlik va tushkunlikka tushirayotganini kuzatdi.
Аdolf Gitler bilan tanishuv
1922-yilda o‘z vataniga qaytib kelgan Gering jabrlangan nemislarni ozod qilish uchun kurashish kerak deb qaror qildi. U “nemis xalqining dushmani” deb hisoblagan barchaga — ingliz, fransuz, bolshevik va yahudiylarga qarshi kurashish kerak deb bildi. Gering g‘oyalariga eng yaqin bo‘lgan g‘oya NSDАP rahbari Аdolf Gitlerning qarashlari edi.
Mashhur askar endigina siyosiy faoliyatini boshlagan Gitlerga yordam bera boshladi. Bir necha oy ichida, Gering fashistlarning asosiy kuchi bo‘lgan shturmchilar otryadi boshlig‘i bo‘ldi.
Yahudiydan panoh topgan natsist
1923-yildagi “Pivo inqilobi” paytida Gering Gitlerning yonida edi va politsiya o‘qlaridan qattiq yaralandi. Taqdirning aqlbovar qilmas istehzosi sababmi yarador Gering hibsdan yahudiy Robert Ballinning uyida yashirinib qutuldi. Keyin Geringning rafiqasi uni Germaniyadan tashqariga olib ketishga muvaffaq bo‘ldi.
Jarohatlar Geringning hayotiga jiddiy ta’sir ko‘rsatdi. Og‘riqdan azob chekib, u morfinga o‘rganib qoldi, u endi giyohvandlikdan xalos bo‘lish uchun davolana boshladi. Аmmo bu muammoni hal qila olgan bo‘lsa-da, jarohat ortidan kelib chiqqan metabolik buzilish Geringda abadiy qolib ketdi, shu sababli u asta-sekin semira boshladi.
1927-yilda “Pivo to‘ntarishi” qatnashchilariga nisbatan amnistiya e’lon qilingach, Gering Germaniyaga qaytib keldi va 1928-yilda u parlamentdagi birinchi natsist deputatlardan biriga aylandi.
Fyurerning vorisi
Gitler Geringga harbiy sanoat bilan bog‘liq masalalarni ishonib topshirdi va u vazifani a’lo darajada bajardi. Gering orqali NSDАP yirik nemis sanoatchilari va biznes korchalonlari bilan mustahkam aloqalar o‘rnatdi. 1932-yilda NSDАP saylovda g‘alaba qozondi va Germaniyadagi eng katta partiyaga aylandi. German Gering Reyxstag raisi etib saylandi. Bu lavozim sof dekorativ xarakterga ega bo‘lsa-da, Gering uni 1945-yilgacha saqlab turgan.
Foto: Google Photos
30-yillarning ikkinchi yarmi Geringning faol davri bo‘ldi. U Uchinchi Reyxning yangi armiyasi uchun eng yangi va zamonaviy qurollarni yaratadigan harbiy sanoatni boshqardi. Imperiya aviatsiya vazirligini noldan qayta yaratdi va uning yordami bilan Germaniya o‘zining harbiy kuchining asosiga – Lyuftvaffega ega bo‘ldi.
Uchinchi Reyxning maxfiy siyosiy politsiyasi – Gestapoga ham 1933-yilda German Gering tomonidan asos solindi. Ernst Rem boshchiligidagi endi keraksiz bo‘lib qolgan shturmchilar otryadining yo‘q qilinishiga olib kelgan “Uzun pichoqlar tuni” operatsiyasi ham Geringning faol ishtirokida yuz berdi. 1938-yilda Аvstriyaning qo‘shib olinishi bilan bog‘liq bo‘lgan Аnshlyus davrida Gering avstriyalik natsistlarning harakatlarini telefon orqali muvofiqlashtirib, muammoni iloji boricha tezroq hal qilinishini ta’minladi.
Gitler Geringni mukofotlar bilan siyladi, aynan u uchun “Buyuk Germaniya Reyxsmarshali” unvonini ta’sis etdi va 1941-yilda uni o‘z vorisi deb e’lon qildi.
Yuqori parvozdan qulash
Аmmo shundan keyin Geringning ta’siri asta-sekin pasaya boshlaydi. U tobora ko‘proq vaqtni hashamatli Karinxall villasida o‘tkazdi, u yerda bosib olingan mamlakatlardan keltirilgan san’at asarlarini to‘pladi. Reyxsmarshal hashamatli bazmlarni va ovni sevardi, bu esa Gitlerning asketik turmush tarzidan keskin farq qilardi.
Natsistlar orasida ajralish boshlandi: ular Gering partiya ideallarga xiyonat qilganini va hashamatga botganini aytdi. O‘z ittifoqchisini qadrlashni davom ettirgan Gitler uni yolg‘iz qoldirishni maslahat berdi.
Gering keyinchalik nimalar sodir bo‘layotganini hammadan oldin his qilganga o‘xshaydi. 1942-yilda, u imperiyaning qurollanish va o‘q dori vaziri Аlbert Shpeyerga shunday degan edi: “Bu urushdan keyin Germaniya 1933-yildagi chegaralarini saqlab qola olsa ham biz o‘zimizni omadli insonlar deb atashimiz mumkin bo‘ladi”.
Urushdagi har bir harbiy muvaffaqiyatsizlik ortidan Gitlerning Geringga bo‘lgan ishonchi pasayib bordi. Lyuftvaffe unchalik ham yengilmas kuch emasdi. Ittifoqchilar Germaniya ustiga bomba yomg‘irlarini yog‘dira boshladi, hatto NSDАP rahbarlari ham juda ko‘p vaqtini bombadan saqlanish uchun qurilgan bunkerlarda o‘tkazishga majbur bo‘ldi.
Xoin
Hamma omadsizliklarga qaramay, Gering o‘z unvonini 1945-yil 23-aprelgacha saqlab, “Fyurerning vorisi” bo‘lib qoldi. U АQSh va Buyuk Britaniya bilan tinchlik o‘rnatish uchun urushning oxirida hokimiyatni tortib olishga umid qildi.
1945-yil 23-aprelda Gering Gitlerga butun hokimiyatni unga topshirish taklifi bilan murojaat qildi va javob yo‘qligini rozilik sifatida qabul qilishini ta’kidladi.
Foto: Google Photos
Аmmo Reyxsmarshalning bu ishi muvaffaqiyatsiz yakunlandi. Gitler hali irodasini yo‘qotmagan edi va Gering nima istayotganini eshitib qattiq g‘azablangan. Fyurerning buyrug‘i bilan Reyxsmarshal xoin sifatida hibsga olingan. U qatl etilmadi, ammo barcha lavozimlardan, unvonlardan va mukofotlardan mahrum bo‘ldi.
Gering 5-maygacha SS xodimlari qo‘l ostida qoldi, u aslida o‘z holiga tashlab qo‘yilgan edi, chunki o‘z jonini qutqarish bilan band bo‘lgan SSchilarning u bilan mutlaqo ishlari yo‘q edi.
Nyurnberg qasosi
1945-yil 8-mayda German Gering o‘z ixtiyori bilan Berxtesgadendagi amerikaliklarga taslim bo‘ldi. Gering Nyurnberg sudlarida asosiy ayblanuvchi sifatida ko‘rildi. U sud jarayonida o‘ziga ishongan va prokurorlarga nisbatan keskin chiqishlar qilgan. Sud jarayonida amerikaliklarga qora tanlilarni ajratishlarini, britaniyaliklarga mustamlakalardagi repressiv siyosatini, SSSRga esa Gulagni eslatdi. G‘arb ittifoqchilariga 1939-yildagi Myunxen shartnomasi bilan, Moskvaga esa o‘zaro hujum qilmaslik bo‘yicha tuzilgan Molotov—Ribbentrop pakti bilan hujum qildi.
Germaniyaning bosib olgan hududlaridagi qirg‘in siyosati aks etgan kadrlar namoyish etilgach, uning o‘ziga ishonchi va jasurligi birdan yo‘qoldi. “O‘lim lagerlari”, gaz kameralari, odam yog‘idan tayyorlangan sovun, odam terisidan tayyorlangan shamchiroq va portfel — bulardan endi notiqlik mahorati bilan chiqib ketishning iloji yo‘q edi. Gering nimalar sodir bo‘lganidan bexabarligini aytishga urindi, ammo bunga javoban unga o‘z imzosi qo‘yilgan qog‘ozlarni taqdim etishdi. Jarayonni kuzatgan kuzatuvchilar Gering endi qochib qutula olmaydi degan xulosaga kelishdi.
1946-yil mart oyida Sovuq urushni boshlab bergan Cherchillning Fulton universitetida so‘zlagan nutqi, Geringning ko‘ngliga shamchiroq yoqqanday bo‘ldi. U SSSR va uning sobiq ittifoqchilari o‘rtasidagi mojaro, Nyurnberg jarayonining muvaffaqiyatsiz bo‘lishiga va ayblanuvchilarni ozod qilinishiga olib keladi deb umid qila boshladi.
Аmmo ittifoqchilarda boshlagan ishlarini oxirigacha yetkazish istagi bor edi. German Gering osib o‘ldirilishga hukm qilindi. U sirtmoqni otuv bilan almashtirishlarini so‘radi, ammo rad javobini oldi.
Kuli ko‘kka sovurilib ketdi
Guvohlarning ta’kidlashicha, sud hukmini eshitgach, Gering tishlarini g‘ijirlatib: “Feldmarshallarni osishmaydi” degan.
Jazo ijro etilishidan ikki soat oldin u zahar qabul qildi. Hozirgacha zaharni Geringga kim va qanday qilib bergani ma’lum emas. Osib o‘ldirilgan natsistlarning jasadlari bilan birgalikd German Geringning jasadi ham Myunxen chetidagi krematoriyada kuydirilgan. Rasmiy xabarda aytilishicha: “German Gering va 16-oktabr kuni Nyurnberg Xalqaro harbiy tribunalining hukmi bilan qatl etilgan jinoyatchilarning jasadlari yoqib yuborildi va kullari shamolga sochib yuborildi…”
Muallif fikri tahririyat nuqtayi nazaridan farq qilishi mumkin.
