Avstraliyalik olimlar bir qator tadqiqotlar o‘tkazgandan so‘ng choyning sog‘liq uchun juda foydali ekanligini aniqlashdi. Xorijlik tadqiqotchilarning kasbiy mahoratiga qoyil qolmay iloji yo‘q, lekin ular quyida keltirilgan bir necha tezislarga nima deyishadi?
— Manba: «Daryo» nashri.
Foto: Marie Claire
Oddiy suv bilan bir qatorda, choy eng foydali ichimliklardan biri hisoblanadi. Bu nafaqat organizmdagi suyuqlik muvozanatini to‘ldiradi, balki turli manbalarga ko‘ra, insonning jismoniy va psixologik holatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shunday qilib, choy tuxumdon saratoni, Parkinson kasalligi va demensiya rivojlanish xavfini kamaytiradi, shuningdek, depressiyadan xalos qiladi, degan qarashlar mavjud.
Biroq, ko‘plab ijobiy tadqiqotlarga qaramay, bu ichimlikning inson organizmiga ta’siri haqida boshqa ma’lumotlar ham bor. Ma’lum bo‘lishicha, choy turli xil zaharli moddalarni uzoq vaqt davomida o‘ziga singdirish va ushlab turish qobiliyatiga ega bo‘lib, ular o‘simlikning o‘sishi paytida hamda tuproqdan, quritish, tashish yoki saqlash paytida atrof-muhitdan choy barglariga tushishi mumkin. Quyida oddiy bir stakan choy qanday xavf tug‘dirishi va oqibatlardan qanday qochish kerakligini ma’lum qilamiz.
Potensial xavf
2013-yilda Journal of Toxicology jurnalida 30 xil choy turlarini zaharliligi tekshirilgan tadqiqot nashr etildi. Monitoringdan so‘ng olimlar barcha namunalarda qo‘rg‘oshinning xavfli darajasini aniqladi, ba’zilarida alyuminiy ham bor edi. Ikkalasi ham yurak, buyrak va reproduktiv tizim kasalliklari xavfini oshirishi ma’lum. Oziq-ovqat tarkibi va tahlili jurnalida 2015-yilda chop etilgan tadqiqot nafaqat allaqachon ma’lum bo‘lgan ma’lumotlarni tasdiqladi, balki ularni to‘ldirdi: limon kislotasini o‘z ichiga olgan choy paketlari ko‘proq xavfli miqdori alyuminiy, kadmiy va qo‘rg‘oshinga ega ekanligi ma’lum bo‘ldi.
Ftor
Journal of Food Composition and Analysis jurnalida 2013-yilda chop etilgan tadqiqotga ko‘ra, arzon tijorat choylari kuniga tavsiya etilgan ftorid miqdoridan uch baravar ko‘prog‘ini o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, elita va qimmatbaho choylarda ftor miqdori unchalik yuqori emasligi qayd etilgan. Olimlar bunday choylardagi xavfli moddaning past konsentratsiyasining sababini barglarni yetishtirish, yig‘ish va qayta ishlash texnologiyalarida ko‘rishadi: qoida tariqasida, ular qat’iy me’yor va qoidalarga rioya qilgan holda amalga oshiriladi. Eslatib o‘tamiz, ftorni kunlik iste’mol qilishning muntazam ravishda ko‘pligi tish florozi, artrit va suyak florozi kabi kasalliklarning rivojlanishiga tahdid soladi.
Pirrolizidin alkaloidlari
2015-yil noyabr oyida Food Chemistry jurnali chaqaloqlar, homilador va emizikli ayollar iste’mol qilish uchun mo‘ljallangan o‘simlik choylarining 44 ta namunasini tahlil qildi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, ularning 38 tasida pirrolizidin alkaloidlari, ba’zi gulli o‘simliklar tomonidan ishlab chiqarilgan va ayniqsa jigar sog‘lig‘iga zararli toksinlar mavjudligi aniqlandi. Bunday ma’lumotlar homilador va emizikli ayollar uchun alohida ahamiyatga ega, chunki toksik birikmalar onadan homilaga yoki chaqaloqqa sut yoki ichki ovqatlanish kanallari orqali o‘tishi va nafaqat jigarga zarar yetkazishi, balki saraton rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
Organizmni xavfdan qanday himoya qilish kerak?
- Choy tayyorlash vaqtini uch daqiqagacha kamaytirish: barglarni issiq suvda qancha uzoq saqlasangiz, unda shunchalik ko‘p toksinlar bo‘ladi.
- Hindiston, Xitoy va Shri-Lanka kabi toza bo‘lmagan hududlarda ishlab chiqarilgan choy sotib olish tavsiya etilmaydi. Misol uchun, Xitoy choyi tarkibida qo‘rg‘oshin va alyuminiy ko‘p bo‘lib, barglari ko‘mirda ishlaydigan elektr stansiyalari tomonidan tuproqdan so‘riladi.
- Oq choyga ustunlik bering, chunki uni tayyorlash uchun juda yosh barglar ishlatiladi, ular ko‘p miqdorda zaharli moddalarni o‘zlashtirishmaydi.
- Qo‘shimchalarsiz tabiiy choy sotib oling. Qoida tariqasida, xushbo‘y choy paketlari sifatsiz barglardan va turli xil kimyoviy moddalar qo‘shilishi bilan ishlab chiqariladi, bu esa toksik moddalarning tanaga kirish xavfini oshiradi.
- Kuniga to‘rt stakan choy iching. Qanchalik kam ichilsa, toksik zaharlanish xavfi shunchalik kamayadi.
- O‘simlik choylarini, ayniqsa yalpiz va moychechakni o‘z ichiga olgan choylardan saqlanish tavsiya etiladi. Shu tarzda alkaloid bilan zaharlanish ehtimolini kamayadi.
